Μετά απο πολλή σκέψη θα ήθελα να γράψω τα παρακάτω. Εν συντομία πιστεύω οτι το όχι είναι η μόνη σωστή, θετική, αναπτυξιακή απάντηση για την Ελλάδα και για την Ευρώπη. Αλλά όποιο και να ’ναι το αποτέλεσμα την επόμενη μέρα είμαστε όλοι μαζί το αποδεχόμαστε και το υλοποιούμε.
Είναι καλό που έγινε το δημοψήφισμα; Τι σημάινει το ναι;
Το δημοψήφισμα είναι αναμφισβήτητα μια θετική και απολύτως σωστή αντιμετώπιση του διλλήματος. Όπως είπαμε, εγώ πιστεύω πως πρέπει να ψηφίσουμε όχι. ‘Αν όμως βγει το ναι, και πάλι θα αποτελεί μια καταληκτική λύση. Μα θα έχουμε συνέχεια λιτότητα για χρόνια. Μα θα υπάρχει ανεργία και οι μόνες δουλειές θα είναι το σερβίρισμα. Θα είναι όμως επιλογή μας. Αν ψηφίσουμε ναι δε δικαιούμαστε μετα να διαμαρτυρόμαστε, να κάνουμε απεργίες, να διεκδικούμε. Θα είμαστε λοιπόν μια φτώχη χώρα με χαμηλούς μισθους και χαζές δουλειές αλλά θα έχουμε πάρει απόφαση οτι αυτή είναι η πραγματικότητα. Οπότε βάζουμε κάτω το κεφάλι και δε φωνάζουμε. Σύμφωνοι;
Παρενθετικά, ίσως τα παραπανω να εξηγούν γιατί το ναι σαν απάντηση είναι τόσο αγαπητό στους επιχειρηματίες και τα μέσα που χρηματοδοτούν αυτά τα χαρούμενα σποτάκια λες και διαφημίζουν μπύρα. Σκεφτείτε και αποφασίστε.
Τι σημαίνει το όχι;
Το μύνημα του όχι είναι οτι αυτό το Ευρωπαίκό μοντέλλο οικονομίας και αναπτυξης (ή μη ανάπτυξης) που έχει επικρατήσει δεν είναι καλό. Ίσως βοηθά τη Γερμανία και καμμιά δυο άλλες χώρες, αλλά αμφιβάλλω. Μάλλον βοηθά μεγάλα οικονομικά (βιομηχανικά και τραπεζικά) συμφέροντα σ’αυτές τις χώρες. Για τους περισσότερους Ευρωπαίους πολίτες, και τους βόρειους, το μοντέλλο είναι επιζήμιο.
- Είναι επιζήμιο γιατί παρατείνει τα προβλήματα χρέους και οικονομικής κρίσης.
- Γιατί δε δημιουργεί ανάπτυξη, πέρα απο χρηματιστηριακές αξίες.
- Γιατί κρατά τους μισθούς χαμηλά, ακόμα και της Γερμανίας.
- Γιατί δε φέρνει εξίσωση του βοιοτικού επιπέδου αλλά ανισότητα.
- Γιατί δε φέρνει τους λαούς της Ευρώπης ουσιαστικά πιο κοντά αλλά τους χωρίζει.
Πώς το ξέρουμε οτι το μοντέλλο δεν είναι καλό; Συγκρίνετε Ευρώπη και Αμερική. Η Αμερική βγήκε απο την κρίση το 2007 σε δυο-τρία χρόνια. Η Ευρώπη, με το πεισματικά λάθος μοντέλλο ανάπτυξης που έχει, δεν έχει βγεί ακόμα. Ζούμε ακόμα τον απόηχο το 2007.
Τι είναι ένα καλύτερο όραμα για την Ευρώπη; Το όραμα της δεκαετίας του 80, που ενθουσιωδώς η Ελλάδα ήθελε να συμμετέχει, προσαρμοσμένο στη σύγχρονη πραγματικότητα:
- Ολο και πιο κοντά, με συνεχή σύγκλιση του βοιοτικού επιπέδου.
- Με κοινούς θεσμούς, δημοκρατικούς, και πίστη σε αυτούς.
- Με κοινό νόμισμα, αλλά σωστά οργανωμένο.
- Με σταθερότητα και οικονομική άνοδο για όλους.
- Με κοινωνική συνείδηση και κοινωνικό κράτος, “όχι σαν Αμερική”.
Τα θυμάστε; Αυτό ήταν το όραμα της Ευρώπης που θέλαμε, και ακόμα θέλουμε, να συμμετέχουμε. Λέγαμε μάλιστα, εμείς θέλουμε κοινωνικό κράτος, παιδεία, υγεία, κλπ. σε όλη την Ευρώπη, όχι σαν την Αμερική που αφήνει τους ανθρώπους στο έλεος της αγοράς και του κατ’ ιδίαν πλούτου ή φτώχειας του καθενός.
Όλα αυτά τα ξέχασε η Ευρώπη τότε που έγινε η σηνθήκη το Μάαστριχτ. Απο τότε δεν πάμε πια προς μια όλο και πιο κοντά κοινωνική ήπειρο. Πάμε σ’ένα καθαρά νεοφιλελεύθερο μοντέλλο που τα κράτη πλουτίζουν ή πτωχέυουν το καθένα μόνο του, κοινωνική πρόνοια διαμέσου των χωρών δεν υπάρχει ούτε επιδιώκεται, και το μόνο που έχει σημασία είναι το ισχυρό νόμισμα και η τήρηση των εμπορικών συμφωνιών και των χρεών.
Αν είν’ έτσι να τη βράσω την Ευρώπη. Ανοικτές αγορές έχει πια όλος ο κόσμος. Η Ευρώπη έχει νόημα σαν μια πολιτική και κοινωνική δομή. Αν δέν έχει, και είμαστε όλοι χύμα στη διεθνή αγορά, κάτι έχουμε χάσει και πρέπει να το ξαναβρούμε. Το ξέρετε οτι η Αμερική είναι τώρα πιο κοινωνικό κράτος απ οτι η Ευρωπαική Ένωση; Όταν πέφτει έξω το Ντητρόιτ ή το Πόρτο Ρίκο ή κάποια άλλη περιοχή, που συμβαίνει συχνά, τους ξελασπώνει και τους καλύπτει τους ανέργους η ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Η Ευρώπη γιατί δε θέλει να γίνει τόσο σοσιαλιστική όσο η Αμερική;
Το όχι λοιπόν λέει όχι στο ξερό νεοφιλελεύθερο μοντέλλο Ευρώπης που έχει επικρατήσει τυπικά μετα το Μάαστριχτ και ουσιαστικά μετά την ανάδειξη της κυβέρνησης Μέρκελ, ναι στο κοινωνικο και συνδετικό όραμα της Ευρώπης που όλοι θέλαμε πρίν και που για να μη λέμε οτι μας φταίνε οι Γερμανοί πρώτος και καλύτερος το οραματίζονταν ο Χέλμουτ Κόλ.
Τι θα γίνει αν βγεί το όχι;
Θα τα χερειαστούν οι θεσμοί και οι κραταιές δυνάμεις της Ευρωπαικής Ένωσης, δηλαδή αυτά τα πρόσωπα και κόμματα που τώρα κυβερνουν. Μετά θα αρχίσουν να μας βαρούν για λίγο ή περισσότερο καιρό. Αυτό όμως (δηλαδή το να μας βαρούν με μέτρα όπως να κλείνουν οι τράπεζες) κλυδωνίζει το οικοδόμημα το Ευρώ και δεν είναι κάτι που θέλουν να συνεχίζεται.
Η κα. Μέρκελ και το Ευρωπαικό κεφάλαιο δεν θέλουν το Ευρώ να αποτύχει είτε γιατί χώρες σαν την Ελλάδα αρχίζουν να φεύγουν είτε γιατί μένουν με τόσο προφανή καταπιεστικά μέτρα που οι υπόλοιπές χώρες ή τα αριστερά κόμματα (και τα δεξιά τα οποία αντιπαθώ) σ’αυτές της χώρες δείχνουν τάσεις φυγής. Πιστεύω λοιπόν οτι θα βρεθεί κάπου είδους συμβιβασμός. Δεν ξέρω ποιος, αλλά μπορούμε να δούμε σενάρια απ’ το καλύτερο ως το χειρότερο.
Στην καλύτερη περίπτωση οι θεσμοί το παίρνουν απόφαση οτι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κυβέρνηση που εκπροσωπεί σωστά το λαό, σταματουν την τακτική να θέλουν να τον ξηλώσουν, και προσφέρουν μια συμφωνία σχετικά καλύτερη απ’ τις μέχρι τώρα. Φαντάζομαι δηλαδή μικρή παραγραφή χρέους σαν αυτή που προτείνει το ΔΝΤ, μικρότερα πλεονάσματα, και κυρίως την ευχέρεια να αποφασίζει η Ελληνική κυβέρνηση τις προτεραιότητές της. Αν δηλαδή θα κόψει τις χαμηλότερες συντάξεις ή θα φορολογήσει κάπου αλλού.
Αυτό θα είναι ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Δεν πρόκειται να μας τα χαρίσουν, αλλά να μπεί ένα πρόγραμμα με το οποίο να διαφαίνεται ανάπτυξη και κάποτε επιστροφή σε μια νορμάλ ισότιμη σχέση με την Ευρώπη. Αυτό συμφέρει τους εταίρους γιατί έτσι διαχειρίζονται την κρίση, εξομαλύνονται οι σχέσεις και δε φτάνουμε σε μεγαλύτερη ρήξη και αμφισβήτηση. Όταν ο Τσίπρας και ο Βαρουφάκης λένε οτι το όχι μας δίνει ισχυρότερη διαπραγματευτική ικανότητα, αυτό προσδοκούν.
Τι θα γίνει έτσι και βρεθούμε εκτός Ευρώ; Υπάρχει περίπτωση;
Ας δούμε τωρα και το χειρότερο δυνατό σενάριο. Αυτό που λεει οτι οι θεσμοί μετα το όχι παν να μας καταστρέψουν για να παραδειγματίσουν τους Ισπανούς, ή απλά να μας ξεφορτωθούν. Αυτό το σενάριο τελικά οδηγεί σε μερική έξοδο απ’ το Ευρώ. Όμως, έτσι τουλάχιστον πιστεύω μετά απο σκέψη αλλά χωρίς να έχω τίποτε μυστικές πληροφορίες, οτι εξοδος απ το Ευρώ δε σημαίνει οτι ένα βράδυ ολονών οι καταθέσεις σε Ευρώ μετονομάζονται σε δραχμές. Αν γίνει, θα γι΄νει κάτι άλλο πιο ομαλό. Ας το δούμε.
Για να δούμε τα πράγματα καθαρά, οσα Ευρώ έχουμε στην Ελλάδα, αυτά έχουμε. Δε μας τα δημιουργεί το Ελληνικό κράτος, όπως έκανε με τις δραχμές, αλλά η Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα. Δεν υπάρχει κάποιος νόμιμος τρόπος αυτά τα Ευρώ να μετονομαστούν σε δραχμές, ούτε τα χαρτονομίσματα ούτε οι καταθέσεις. Επίσης κανείς δεν επιδιώκει κάτι τέτοιο. Αυτά τα Ευρώ που έχουμε στην Ελλάδα, όσα είναι, είναι πολύτιμα. Ούτε ο κάθε Έλληνας ούτε ο Βαρουφάκης δεν έχει κανένα συμφέρον να ανταλλάξει τα υπάρχοντα Ευρω με δραχμές.
Αλλά τότε τι; Η Ευρωπαική Κεντρική Τραπεζα αν είναι κακοπροαίρετη (που είναι) μπορεί να αποσύρει τις εγγυήσεις της προς τις Ελληνικές τράπεζες, αυτό που λέμε ELA. Το αποτέλεσμα είναι οτι οι τράπεζες δεν έχουν πιά κανένα κράτος να τις εγγυάται σε Ευρώ και πρέπει να επιπλέουν μόνες τους. Θεωρητικά, άν οι Έλληνες συνεχίζουν να πληρώνουν κανονικά τις δόσεις απο δάνεια σε Ευρώ οι τράπεζες επιπλέουν. Στην πράξη αργά ή γρήγορα ένα μέρος απ τα δάνεια θα βγούν προβληματικά και κάποιος θα πρέπει να ξελασπώσει τις Ελληνικές τραπεζες.
Αυτό δε θα μπορεί να το κανει (μετα τη ρήξη) η Τραπεζα της Ελλάδας με Ευρώ. Θα το κάνει σε δραχμές. Αν λοπόν φτάσουμε σ’αυτό το σενάριο, και η ΕΚΤ μας ξεκόψει (θυμηθείτε οτι αυτό συνεπάγεται μεγάλο κόστος για την ίδια) και μετά χρειάζονται βοήθεια οι Ελληνικές τράπεζες τότε μάλλον θα κουρευτεί μέρος των καταθέσεων σε Ευρώ, τόσο ώστε τα Ευρώ ταμειακά να ‘ρθουν στα ίσια τους, και το ποσό που κουρεύτηκε θα το καλύψει το Ελληνικό κράτος σε δραχμές. Θα αρχίσουν δηλαδή Ευρώ και δραχμές να κυκλοφορούν παράλληλα. Κάτι τέτοιο φαντάζομαι.
Είναι φυσικό να ανησυχεί κανείς για τέτοιες μεγάλες πιθανές αλλαγές, αλλά η ζωή μ’αυτό το σενάριο δε θα είναι κακή. Θυμηθείτε οτι ένα στοκ απο Ευρώ υπάρχει και κυκλοφορεί στην Ελλάδα και αυτά παραμένουν, μείον τα τζούφια δάνεια. Θα έχουμε λοιπόν κάμποσα Ευρώ μέσα στη χώρα και όσοι εισπράτουν Ευρώ απο τουρισμό ή άλλες δουλειές με ξένους θα συνεχίσουν να τα εισπράττουν. Θεωρώ προφανές οτι κάθε είδους επαγγελματίες θα διατηρήσουν τραπεζικύς λογαριασμούς και χαρτονομίσματα σε Ευρώ για την ευκολία των συναλλαγών. Πρακτικά, θα έχουμε ακόμα (και) Ευρώ.
Τώρα ηλικιωμένοι, μισθωτοί, υδραυλικοί, οδοντογιατροί και άλλοι που δε συνδιαλέγονται με ξένους, σιγά σιγά θα τους τελειώσουν τα Ευρώ και θα εξυπηρετούνται με δραχμές, όπως παλιά. Στις καθαρά εγχώριες συναλλαγές θα χρησιμοποιούμε κυρίως δραχμες. Με τη διαφορά οτι το Ελληνικό κράτος θα μπορεί επιτέλους να ασκεί οικονομική πολιτική που να ταιριάζει σ’αυτή τη χώρα και όχι στις φαντασιώσεις της Γερμανίας, κι έτσι θα έχουμε δραχμές αντί για Ευρώ που ήδη δεν έχουμε.
Το τελικό αποτέλεσμα είναι οτι δραχμές για να αγοράσουμε ντομάτες και φέτα, να νοικιάσουμε δωμάτια το καλοκαίρι, να πληρώσουμε γιατρούς, δασκάλους για τα παιδιά μας, κλπ. θα έχουμε. Ευρώ για να αγοράσουμε iPhone θα τα μετράμε. Αυτά τα είδη θα είναι σχετικά πιο ακριβά για όποιον πληρώνεται με δραχμές. Ε τι να σας πω, αποφασίστε κατά τη συνείδησή σας. Τι Είναι πιο σημαντικό για την κατάσταση που είμαστε τώρα; Αφθονία σε σίτιση, στέγαση, υπηρεσίες και άλλες βασικές αναγκες ή φθηνότερα κινητά;
Και καλά στη λαική οι ντομάτες θα έχουν δυο τιμές, σε Ευρώ και σε δραχμές; Ναι, όπως το 2001. Θύμάστε που λέγαμε οτι οι γιαγιάδες αποκλείεται αυτή την αλλαγή να τη συνηθίσουν; Τη συνήθισαν σε μερικές βδομάδες, και θα συνηθίσουν και τις νέες δραχμές. Μπορεί και να τους αρέσει.
Ομως έχουμε καταφέρει τόσα πολλά, θα πάμε πίσω;
Δε θα πάμε πίσω με το όχι. Έχετε πάρει χαμπάρι πόσο έχει πάει η χώρα πίσω τα τελευταία πέντε χρόνια που ακολουθείται η πολιτική του ναι; Έχουμε 25% συρρίκνωση της οικονομίας, κλειστές δουλειές, κλειστά μαγαζιά, τεράστια ανεργία, ανοικτές τάσεις φασισμού, πείνα. Τώρα πηγαίνουμε πίσω και επιβάλλεται να σταματήσουμε.
Μη μπερδεύετε την πρόδο με το ημερολόγιο. Απο το 1981 που μπήκαμε στην Ευρωπαική Ένωση (τότε ΕΟΚ) ως τώρα έχουν συμβεί τεράστιες θετικές, εκσυγχρονιστικές αλλαγές στη χώρα μας. Οι κάθε είδους υπηρεσίες που πρίν ήταν μπάχαλο τώρα σε γενικές γραμμές δουλεύουν. Οι επιχειρήσεις έχουν δομές ορθολογικές και παρόμοιες με τις δομές που συναντάμε στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Η γνώση, τα προιόντα στην αγορά, και η επαφή μας με την Ευρώπη και τον κόσμο βρίσκονται σε άλλα επίπεδα. Τίποτε απ’ αυτά δεν πάει πίσω με το όχι, είτε με μια εντός ευρώ μερική πτώχευση είτε με μερική έξοδο. Δεν είναι το Ευρώ το τοτέμ της προόδου και του εκσυγχρονισμού. Αυτά τα πετύχαμε μόνοι μας και τα κρατάμε.
Και να σας πώ κάτί; Οι χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαική Ένωση και για τους χ.ψ. λόγους επέλεξαν να μείνουν εκτός Ευρώ είναι η Βρεττανία, η Σουηδία, και η Δανία. Αυτές περνάν άσχημα ή μήπως έιναι τίποτε οπισθοδρομικές μπανανίες; Ακόμα η Ελβετία, η Νορβηγία, και η μικρή Ισλανδία έχουν τα θεσμικά δικαιώματα της Ευρωπαικής Ένωσης, όπως ελευθερία μετανάστευσης απ’ τη μια χώρα στην άλλη, ελεύθερο εμπόριο κλπ. χωρίς να είναι τυπικά μέλη. Ούτε εκεί βλέπετε καμμιά καταστροφή. Η Ισλανδία μάλιστα, χάρις στη δημοκρατία και χωρίς τους περιορισμούς του Ευρώ βγήκε γρήγορα απ’ την κρίση του 2007-2008.
Λένε κάποιοι σχολιαστές, όπως ο Αρίστος Δοξιάδης που βρίσκω πως κάνει μια πολύ καλή ανάλυση των ιδιαιτεροτήτων της Ελληνικής οικονομίας αν και διαφωνώ με την κατάληξή του στο ναι, οτι το μόνο που θα πάει τη χώρα ουσιαστικά μπροστά είναι οι επιχειρήσεις. Συμφώνώ. Κι εγώ θα ήθελα να έχει ή Ελλάδα δημουργικό επενδυτικό κεφάλαιο, και να στήνονται τεχνολογικά startup που μετά να τα αγοράζουν για υπέρογκα ποσά η Google και το Facebook. Εγώ τουλάχιστον δε βλέπω στο ΣΥΡΙΖΑ κάτι αντίθετο σ’αυτά. Και η Σουηδία που είναι εκτός Ευρώ είναι γεμάτη μικρές τεχνολογικές εταιρείες, το ίδιο και η Βρεττανία. Δεν τα μποκάρει το όχι αυτα.
Τι το ψειρίζουμε λοιπόν. Έξοδο απ’ το Ευρώ δεν επιδιώκει κανείς, αλλά κι αν συμβεί δεν θα είναι η καταστροφή που τρομοκρατούν. Το να είμαστε μεσα στην Ευρωπαική Ένωση είναι δεδομένο. Δε γίνεται λόγος για κάτι άλλο. Δε θέλουμε να γυρίσουμε την πλάτη στην Ευρώπη, θέλουμε να τη φτιάξουμε.
Όχι λοιπόν σε φαύλες συμφωνίες που μας παγιδεύουν και μας πάνε πίσω, βρίσκουμε καλύτερες και πάμε προστά. Και το παράδειγμα προς τους άλλους Ευρωπαίους λαούς ειναι οτι πάμε όλοι μαζί μπροστά.
Υστερόγραφο: Γράφω το παραπάνω στο πρώτο πρόσωπο για να διαβάζεται, εγώ όμως περνάω τη μισή μου ζωή εκτός Ελλάδας. Δουλεύω σε μια διεθνή εταιρεία στη Σκωτία, με πολλά ταξίδια. Η σύντοφός μου δουλεύει στην Ελλαδα και το παιδί μας μεγαλώνει εδώ. Αυτά έχω υποχρέωση να τα αναφέρω για να μην υπάρχει θέμα ειλικρίνειας.